Από Κυριακή σε Κυριακή. Αρχίλοχος ο Πάριος.

 Αρχίλοχος ο Πάριος (680-630 π.χ.) 

Ο πρώτος λυρικός ποιητής.

επειδή λατρεύω την λυρική ποίηση

Κήδεα μέν στονόεντα Περίκλεες οὔτέ τις ἀστῶν
μεμφόμενος θαλίηις τέρψεται οὐδὲ πόλις·τοίους 
γὰρ κατὰ κῦμα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης ἔκλυσεν͵ 
οἰδαλέους δ΄ ἀμφ’ ὀδύνηις ἔχομεν πνεύμονας. ἀλλὰ 
θεοὶ γὰρ ἀνηκέστοισι κακοῖσιν ὦ φίλ’ ἐπὶ κρατερὴν 
τλημοσύνην ἔθεσαν
φάρμακον. ἄλλοτε ἄλλος ἔχει τόδε· νῦν μὲν ἐς ἡμέας
ἐτράπεθ’͵ αἱματόεν δ΄ ἕλκος ἀναστένομεν͵
ἐξαῦτις δ’ ἑτέρους ἐπαμείψεται. ἀλλὰ τάχιστα
τλῆτε͵ γυναικεῖον πένθος ἀπωσάμενοι.

και σε δική μου ελεύθερη μεταφορά στη νεοελληνική:

Άκου Περικλή, με τόσα πένθιμα 
και  καταφορτωμένα πόνο που μας βρήκαν,
ούτε κανένας από τους πολίτες, ούτε η πόλη
στενάζοντας, τέρψη ψάχνει να βρει. 
 Τόσους δα σκέπασε καλά
το πολυανεμισμένο της θαλάσσης κύμα.
Κι απ' την οδύνη σκάνε τώρα οι πνεύμονές μας.
Αλλ' οι θεοί στ' αγιάτρευτα κακά , καλέ μου φίλε,
φάρμακο μια ισχυρή υπομονή μας δώσαν.
Άλλες φορές σ' άλλον συμβαίνει τούτο το κακό.
Κι αν τώρα προς εμάς ετράπη το έλκος 
τ' όλο αίμα και θρηνούμε,
μάνι-μάνι σ' άλλους πάλι επίσκεψη θα κάνει.
Γρήγορα λοιπόν και σεις να κάνετε κουράγιο,
διώχνοντας πέρα μακριά
το πένθος που σε γυναικείες ψυχές ταιριάζει

Ένα από τα θαυμαστότερα ποιήματα του Αρχίλοχου είναι το παρακάτω!

Αυτή είναι μια ελεύθερη μεταφορά του στη νεοελληνική από μένα.

Ψυχή , ψυχή, που σε τραντάζουν βαριές οι συμφορές,

αναστήσου και στρέψε τις δυνάμεις σου στον αντίπαλο

με το στέρνο σου εναντίον του. Πάλεψε γερά

τον εχθρό εκ του συστάδειν. Και αν  νικήσεις, ξέφρενα μη

δείξεις τη  χαρά, μα κι αν τυχόν και νικηθείς, χάμω

στο σπίτι σου μην πέσεις οδυρόμενος,  αλλά να χαίρεσαι

όταν έρχεται χαρά  και να λυπάσαι όταν θλίψη φτάνει,

όμως ποτέ υπερβολικά. Πάσχιζε να κατανοείς

ποιος ο ρυθμός που κουμαντάρει τους ανθρώπους.

Ακούστε εδώ μια εξαιρετική σύγχρονη μελοποίηση του ποιήματος
από την Ειρήνη Μακρή

O Αρχίλοχος (π. 680 π.Χ. - 630 π.Χ.) ήταν αρχαίος λυρικός ποιητής. Συνέθεσε ελεγείες, ύμνους και ποιήματα σε ιαμβικό και τροχαϊκό μέτρο. Θεωρείται ο δημιουργός του λόγιου ιάμβου και της χρήσης του με σκοπό τη σάτιρα. Ιδιαίτερα γνωστός έμεινε ο στίχος του "Πολλ' οίδ' ἀλώπηξ, ἐχῖνος δέ έν, μέγα". μετάφραση: Η αλεπού ξέρει πολλά και ο σκαντζόχοιρος ένα, μεγάλο.

Γεννήθηκε στη Πάρο και γνώρισε τη μεγαλύτερη του ακμή περίπου το 650 π.Χ. Ο πατέρας του, Τελεσικλής, καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και υπήρξε αρχηγός της αποικιστικής εκστρατείας στη Θάσο. Από αυτόν κληρονόμησε το ριψοκίνδυνο χαρακτήρα και το θαρραλέο αποικιστικό πνεύμα. Μητέρα του ήταν η δούλα Ενιπώ, η οποία τον προίκισε με τη γνώση της λαϊκής γλώσσας και την ανθρώπινη λεπτεπίλεπτη ευαισθησία της ταπεινής της καταγωγής.

Έζησε πολυτάραχη ζωή και αναγκάστηκε να γίνει μισθοφόρος. Πολέμησε στην Ιωνία, στη Θράκη, στη Μακεδονική Τορώνη και στην Εύβοια. Σε παλιότερες μάχες δεν δίστασε να πετάξει την ασπίδα του , λάφυρο στους εχθρούς του, προτιμώντας την ατιμασμένη, ως ρίψασπις, ζωή, παρά τον έντιμο θάνατο. Πίστευε πως τίποτα δεν είναι ακριβότερο από το να ζει κανείς. Κι αν χάσει μεν τη μάχη, του μένει όμως ευκαιρία γι' άλλη μάχη, που δεν θα την είχε , ο νεκρός του. .Έγραψε μάλιστα μετά από αυτό το γεγονός το παρακάτω ποίημα, που μοιάζει αδιανόητο για εκείνη την εποχή κατά την οποία το πολεμικό χρέος και το δόσιμο της ζωής στη μάχη θεωρούνταν ανώτατη αρετή.

 ἀσπίδι μὲν Σαΐων τις ἀγάλλεται͵ ἣν παρὰ θάμνωι͵ 

ἔντος ἀμώμητον͵ κάλλιπον οὐκ ἐθέλων· 

αὐτὸν  δ΄ ἐξεσάωσα. τί μοι μέλει ἀσπὶς ἐκείνη; 

ἐρρέτω· ἐξαῦτις κτήσομαι οὐ κακίω.

Την ασπίδα μεν, τ' όπλο το εξαίρετο, 

που χωρίς καν και να το θέλω

τ' αμόλυσα δίπλα σε ένα θάμνο,

κάποιος από τους Σάϊους  θα την χαίρεται.
Έσωσα πάντως τον εαυτό μου.
Και δεν σκάω για την ασπίδα εκείνη.
Ας πάει στο καλό της.
Γρήγορα και πάλι άλλην,
όχι κατώτερη από εκεινην, θ' αποκτήσω.

Σκοτώθηκε τελικά πολεμώντας τους Ναξίους, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς αν ο Νάξιος Καλλώνδης ή Κόρακας τον σκότωσε στη Νάξο ή στην αποικία της, που βρισκότανε στη Θράκη.Λέγεται πως η Πυθία αρνήθηκε να δεχτεί το φονιά του Ποιητή. 

Ο αριστοκράτης Κριτίας κατηγορεί τον Αρχίλοχο πως ο ίδιος ο ποιητής είναι υπεύθυνος για όσα του προσάπτουν και την κακή φήμη που απέκτησε. Φαίνεται πως προσπάθησε να δημιουργήσει οικογένεια με κάποια Νεοβούλη, αλλὰ ο Λυκάμβης, πατέρας της νύφης, αθέτησε την υπόσχεσή του. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ο ποιητής αντέδρασε διασύροντας τον άπιστο πεθερό, αν και πιθανώς έφταιγε αυτός, αφού φέρεται να αποπλάνησε και την αδελφὴ της Νεοβούλης. . Η δύναμη των σκωπτικών στίχων του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε ὁ Λυκάμβης και οι δύο του κόρες αυτοκτόνησαν. 

Σημαντική βιογραφική μαρτυρία για τον ποιητή αποτελεί και η επιγραφή από την Πάρο, που δημοσίευσε πρώτος ο Ν. Κοντολέων.

Η Παλατινή Ανθολογία περιλαμβάνει δύο επιγράμματα του Αρχίλοχου (VI 133 και VIΙ 441).

Για τον χρόνο της ζωής του ποιητή διατυπώθηκαν κατά καιρούς διάφορες απόψεις. Είναι σήμερα βέβαιο πως ο ποιητής έζησε και έγραψε στα μέσα του 7ουπ.Χ. αιώνα. Εκεί μας οδηγούν και οι εσωτερικές ενδείξεις από τους ίδιους τους στίχους του. Έτσι στο απόσπασμα 122 W. (= 74D.,), όπου γίνεται λόγος για έκλειψη Ηλίου, αποτελεί ένα βασικό τεκμήριο, διότι η χρονολόγηση της έκλειψης αποτελεί ένδειξη και ξέρουμε σήμερα ότι οι στίχοι αναφέρονται στην έκλειψη της 6ης Απριλίου του έτους 648π.Χ. Πρόκειται για την παλαιότερη ακριβή χρονολογία που έχουμε στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία. Ο Αρχίλοχος είναι ο πρώτος Ευρωπαίος ποιητής που έστρεψε την ποίηση στον εσωτερικό άνθρωπο, στο «εδώ» και στο «τώρα», αποσπώντας την από τις ατέρμονες περιπλανήσεις τού έπους στη μυθική παράδοση και στις ευκλεείς πράξεις των ηρώων. Είναι ο πρώτος ποιητής που κατόρθωσε να αποδεσμευθεί από την τεράστια ποιητική κληρονομία του επικού κόσμου, ενώ βρισκόταν άμεσα κάτω από την επίδραση του –χρονικά και ποιητικά. Με τον Αρχίλοχο έχουμε την πρώτη μεγάλη αποφασιστική τομή στην αρχαία ποίηση. Το συναίσθημα μπαίνει στην Ποίηση. Ο ποιητής ερμηνεύει την ανθρώπινη μοίρα, που είναι και προσωπική του μοίρα, και βλέπει τις λεπτομέρειες που συνιστούν την πολύμοχθη ζωή του ανθρώπου. Η ζωή και η ποίηση του Αρχίλοχου είναι αναπόσπαστα συνυφασμένες. Οι στίχοι απηχούν και εκφράζουν βιώματα της προσωπικής ζωής του και των περιπετειών του. Στην ποίηση του ομιλεί με ειλικρίνεια, χωρίς επιφυλάξεις και χωρίς να υπολογίζει την καλή γνώμη του κόσμου και την υστεροφημία. Χλευάζει και σκώπτει, επικρίνει και αποδοκιμάζει και κινείται πέρα και έξω από σκοπιμότητες και συμβατικότητες. Είναι όμως έξοχα τρυφερός και ερωτικός όταν θέλει, και δείχνει πως η πολεμική και η επιθετικότητά του δεν αποκλείουν την ανθρώπινη και συναισθηματική πρόσβαση σε στιγμές κάλλους. Ο Αρχίλοχος, όταν ομιλεί για τον έρωτα, ομιλεί πάντοτε για τον άτυχο έρωτα, που δεν τον παρουσιάζει περιγραφικά, αλλά ως έντονο και οδυνηρό βίωμα. Αυτή είναι τώρα η νέα γλώσσα της ποίησης και η νέα θέαση του βιώματος.

Η όλη στάση του απέναντι στα γεγονότα, στους συνανθρώπους και στις πράξεις τους εξηγείται από την βασική αντίληψη του για την ζωή και για τον άνθρωπο. Ο Αρχίλοχος ζει την τραγικότητα του αφυπνιζόμενου ανθρώπου, που σε μια νέα εποχή ανακατατάξεων και απαιτήσεων αντικρίζει κατενώπιον τον κόσμο, με όλη την ωμότητα και τη σκληρότητα της πραγματικότητας, και με την ειλικρίνεια που καθορίζει τη σχέση του ανθρώπου προς τον εαυτό του και τον συνάνθρωπό του.

Ο Αρχίλοχος γνωρίζει καλά ότι τα ανθρώπινα πράγματα είναι αβέβαια και ασταθή και ότι στον κόσμο των ανθρώπων όλα μεταβάλλονται. Ο άνθρωπος καταδυναστεύεται από πανίσχυρες δυνάμεις, που είναι πάνω και έξω από αυτόν. Η μόνη δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος είναι όχι να αποφύγει τα κακά αλλά να τα αντέξει. Αυτή η αντίληψη του ποιητή για την ανημποριά του ανθρώπου είναι διάχυτη σε πολλούς στίχους του και διατυπώνεται πολύ έντονα σε ένα άλλο απόσπασμα: όλα εναπόκεινται στη βούληση των θεών, δυστυχείς άνθρωποι ξαναβρίσκουν την ευτυχία και ευτυχισμένοι πέφτουν στη δυστυχία. Στο ίδιο πνεύμα συνθέτει ο Αρχίλοχος τον περίφημο μονόλογο του στον «θυμόν» του, όπου η επιμονή και βασική αντίληψη, ότι τα ανθρώπινα πράγματα είναι αβέβαια και μεταβλητά και ότι ο άνθρωπος ζει συνεχώς και έντονα την τραγωδία της ανθρώπινης αστάθειας, επανέρχεται οξύτερη και πικρότερη. Από το ακρωτηριασμένο έργο του Αρχίλοχου μπορούμε να σχηματίσουμε μια εικόνα για τον ποιητή. Είναι κρίμα που δεν μας σώθηκαν περισσότεροι στίχοι. Αυτοί που έχουμε, και που μας επιτρέπουν μια άνετη πρόσβαση στο έργο του, μόλις που ξεπερνούν τους 200. Από τα άλλα αποσπάσματα έχουμε μόνο σπαράγματα στίχων, λέξεις ή μικρές φράσεις. Τα τελευταία χρόνια, τα παπυρικά ευρήματα μας χάρισαν αρκετά αποσπάσματα, τα περισσότερα όμως σε απελπιστική κατάσταση.

Από τους σωζόμενους στίχους διαπιστώνουμε την τεχνική του Αρχίλοχου και την περίτεχνη μετρική μορφή των ποιημάτων του, όπου συχνά ο ποιητής καινοτομεί. Για το πρόβλημα του ελεγειακού δίστιχου ή του ιαμβικού και τροχαϊκού στίχου στην ποίηση του έχουν διατυπωθεί πολλές διαφορετικές απόψεις. Πάντως, είναι γεγονός ότι ο Αρχίλοχος δημιούργησε νέες μετρικές μορφές, που, μαζί με τη θεματολογική του ποικιλία, έγιναν καθοριστικές και για τη μεταγενέστερη ποίηση ως και την εποχή των Ρωμαίων.

Πηγή: Βικιπαίδεια και κείμενα στο διαδίκτυο του κ. Γιώργου Μπλάνα.

Ο πάπυρος της Κολωνίας, με ποίημα του Αρχίλοχου.

Θα κλείσω την αναφορά μου στον Αρχίλοχο, αυτόν τον τόσο ανά τους αιώνες αγαπημένο από πολλούς Ποιητή , με  ένα θαυμάσιο ερωτικό του ποίημα που το παραθέτω στο πρωτότυπο και σε ελεύθερη μεταφορά του στη νεοελληνική από μένα.

ἔχουσα θαλλὸν μυρσίνης ἐτέρπετο

ῥοδῆς τε καλὸν ἄνθος.

ἡ δέ οἱ κόμη 

ὤμους κατεσκίαζε καὶ μετάφρενα.

ἐσμυριχμένας κόμην 

καὶ στῆθος, ὡς ἂν καὶ γέρων ἠράσσατο.

Χόρταινε από χαρά 

στα χέρια της κρατώντας

νεαρό βλαστό μυρτιάς

κι όμορφο ροδανθό.

Τους ώμους κι ως την πλάτη της

σκίαζαν τα μαλλιά της.

Μύριζαν τόσο η κόμη

και το στήθος της

που κι άντρας γέρος πια,

σαν νιος ερωτικά θα την ποθούσε.

Αξίζει να το ακούσετε και τούτο το ποίημά του ,μεταφρασμένο, σε σύγχρονη μελοποίηση 

από τους δημιουργούς που αναφέρονται στο βίντεο

Αυτές ήταν λίγες γνώσεις για το βίο και το έργο του μεγάλου και πρωτοπόρου αυτού αρχαίου Έλληνα Ποιητή, που όλο κι όλο περίπου διακόσιοι στίχοι του σώθηκαν, όπως είπαμε πιο πάνω, μα είναι αρκετοί για να τον εκτινάξουν στην κορυφή της πυραμίδας των Ποιητών ανά τους αιώνες.

Γιώργης Π. Δρυμωνιάτης